Kültür-Yemek

Kültür

Köyün gelenek, görenek ve yemekleri genel İskilip kültürü ile bazı farklılıklar göstermektedir. Mesela konuşmalar : "Geliver", "Gidiver" yerine İskilip'te "Gelüve", "Gidüve" denilmektedir.

İskilip ağzında "i" yerine genellikle "ü" kullanılmaktadır. Bu duruma Yerliköy'ün hemen yakınındaki Hacıbayram, Çayköy, Kayaağzı gibi köylerde ve dağ köylerinde de rastlanılmaktadır. Yerliköy konuşmasında böyle bir şey yoktur. "Geliyormusun" yerine "Geliyon mu" (Buradaki n sağır n) gibi yöresel olarak kullanılan kelimeler olmasına rağmen Yerliköy konuşmasındaki pek çok kelime neredeyse İstanbul Türkçesine yakın olarak kullanılmaktadır.

------------------------------------------------------------------------------

 ÖZLEMİM

Yine buram buram gözümde tüter,

Yürüyüp Irmak'tan varsam diyorum.

Bahar gelir çiğdem çiçekler biter,

Toprağına yüzüm sürsem diyorum.

x

Yaz-baharda Tekke Çayı coşunca,

Hasretliği gönlümüzden taşınca,

Aydoğan'dan Aculü'yü aşınca,

Yerli Köyü ordan görsem diyorum.

Suat ZOBU

 ----------------------------------------------

Köyün yetiştirdiği şairlerden Ihvani Şen'e ait bir şiir:

    GOBELLER   

Toy ceylannar gine cacık derdinde,

Ortacıya gidelim mi, gobeller?..

Birikmişler taa Suylanın ardında,

Gaynarcıya gidelim mi, gobeller?..

x

Çorağın kıyısına doğru gidelim,

Ordan Yerliköyü seyir edelim,

Dana, sığır, koyun, kuzu güdelim,

Yılgınnaya gidelim mi, gobeller?..

x

Musluğun yanından firik ederik,

Kepirin gırında gavurub yirik,

Anamgil asbab yur; bizde çimerik,

Garşı guyya gidelim mi, gobeller?..

x

Hasan Hocam Yerliköyün Ihvanı,

Cami boş olursa sıkılır canı,

ŞENlenecek bizim köyün her yanı,

Çalhamıya gidelim mi, gobeller?..

IHVAN-İ ŞEN - 2012

 ---------------------------------------------

...HASAN UNUTMA, HABER ET...

Üşütmüşüm Hasan, hastayım emme,

Dağılgana gidekene haber et.

Hastaymış arkadaş, gelemez demme,

Külfüyüğe gidekene haber et.

x

Yufkayla yımırta azık gatalım,

Alıp yanımıza, olta atalım,

Köprünün orada balık dutalım,

Gızılırmaa gidekene haber et.

x

Garibin Aliyle gidek çalığa,

Çiğdem toplayıp da goyak ya’lığa,

Güllevük suyundan içek sa’lığa,

Aculüye gidekene haber et

x

Domatesle biber, ekmek alırık,

Belki ağşamaca orda galırık,

Bayat Çayı’n orda mantar buluruk,

Yılgınnaya gidekene haber et.

x

Bahar gelir goyununan, guzuynan,

Yemek yapak, Yelli Köyün duzuynan,

Çıhıp da gel ayağının tozuynan,

Gaynarcıya gidekene haber et.

x

Köy önünden Aydoğan’a gidelim,

Yamaçtan da köyü, seyir edelim,

Bahar gelsin köyde culuk güdelim,

Yelli Köye gidekene haber et.

Çocukluğa gidekene haber et.

Suat Zobu

 ***********

A

A’lenmek: Eğlenmek, durmak, dalga geçmek,

Abariy: Hayret nidası

Abdesane: Tuvalet

Abdestlik: Banyo yapılan yer

Aboo: Hayret nidası

Ağa: Baba,

Ağca: Beyaz,

Ağnanmak: At, eşek gibi hayvanın yuvarlanması,

Aha: İşte,

Ahacık: İşte burda

Alaçık: Ağaç dallarıyla iskeleti kurulmuş ve çul kilimle örtülü çadır.(ALACIK)

Alma: Elma

AMBAR : Hububat deposu,

ANADUT : Tarım aracı,

Anadut: Buğday ve benzeri ekin destesini remorka veya başka bir araca yüklemede kulanılan üç kollu harman aleti.

Annacı: Karşısı

Annacıma gel : Karşıma gel

Aş: Yemek

Aşamınan: Akşamleyin

Avu: Zehir

Ayakyolu: Tuvalet

B

Badal : merdiven basamağı

Bahraç / Bakraç: Bakırdan küçük kova

Baldırcan: Patlıcan

Bamiye: Bamya

Bardak : Çam ağacından oyulmuş 7-8 litrelik su kabı, seneğin küçüğü. "Eski çamlar bardak oldu" deyimi buradan gelmektedir. Şimdi ise bardak su bardağı-çay bardağı olarak algılanmaktadır. Su içmek için kullanılan bu günkü bardak yerine "TAS" kullanılmaktaydı,

Batman : Yaklaşık 20 Litrelik sıvı ölçü birimi,

Bazlama : sacda pişirilen yuvarlak ekmek

Bekit: Kapat, ört

Belermek: Gözleri büyüterek öfkeyle bakmak,

BILDIR : Geçen sene,

Bıza' : Buzağı

Bi hapaz: Bir avuç

Bibi : Uzaktan kadın akraba,

Bicimcik: Azıcık, az olan şey

Biçki : testere türü

Biley taşı : kesici araçları iyeleyen alet

BİZ : Delik delmeye yarayan alet,

Bostan : Kavun, karpuz tarlası

Boyunduruk : çift süren hayvanları birlikte yürüten ağaç çember

Boz : sürülmemiş toprak

BÖRÜ : Zehirli bir örümcek türü,

Bucaklık: Evde kap kacak konan yer,

Bugelek (g sağı n): Büyük baş hayvanları rahatsız eden uçan bir böcek.

Bulamaç: Undan yapılan cıvık yiyecek

BUNDAN KEYLİ : Bundan sonra,

Buymak: Çok üşümek,

Büngüldemek: Suyun yerden fokurdaması,

Bürgü: Yemeni,

C

Camış : manda

Canavar: Kurt

Candarma: Jandarma

Ceyran : elektrik

Cıbır: Parasız, pulsuz

CILGA : Patika-keçi yolu,

Cıncık: Camdan yapılmış eşya,

Cırcır : fermuar

Cızlavat : lastik ayakkabı

Cirpeden: Hızlıca,

Cuvara: Sigara

Cüce : civciv

Cücük: Civciv

Ç

Ça'al: Küçük taşlardan oluşan yığın.

ÇALHAMA : 1- Caminin yanındaki çeşme,

ÇALHAMA : 2- Yoğurtla ayran arası kıvamdaki yoğurt,

Çandı : Evin, ambarın köşesi

Çapıt : Bez Parçası

Çarkıt: Bozuk - külüstür,

ÇEBİŞ : 1 Yaşındaki erkek keçi,

Çıngı: Kıvılcım,

Çilermek: Su sızması,

Çinilemek: Çınlamak,

ÇOR : Hastalık,

Çö'dürmek : küçük abdest yapmak (Özellikle çocuklarda)

Çöğmek: Yana yatmak,

Çökelik: Evde yapılan bir peynir türü,

Çömelmek: Dizlerinin üstüne çökmek

Çömütmek: Çömelmek,

Çördük : Armutun küçüğü

Çörtleğen: Pınarlarda ve çatılarda su akan yer,

D

Dam kürümek : ahırı süpürmek

Dam: Ahır,

Darı : mısır tanesi

Deze: Teyze

Dirgen : harmanda sapları yayan çatallı araç

Dolama : parmağın iltihaplanıp şişmesi

Dölek: Düzlük,

Döş : göğüs

DÖVEN : Düven,

Duluk: Avurt

Duncukmak : Nefessiz kalmak, somurtmak,

Dürzü : (aslen bir mezheptir)aşağılamak için kullanılır

DÜVE : 1 Yaşındaki dişi inek yavrusu,

Düven : harmanda ekin üzerinden çekilen kızak

E

Eci : Kız kardeş, bacı, abla,

Ekti: Yiyecek konusunda yüzsüzlük yapan

Ellik: Ekin biçerken el parmaklarına takılan ağaç parmaklıklar.

Emişik: Bir memeden emen kardeş olmayan yavrular.

Emme : Ama

Emmi: Amca

Empirme: Kadın elbise kumaşı.

Enik: Kedi ,köpek yavrusu

Enteri: Zıbın , elbise

Erişmek : (meyvalar için) olgunlaşmak

Erze: Kapıyı kapalı tutmaya yarayan demir

EVLEK : Ekin ekerken ayrılan bölüm,

Evmek : acele etmek

Evrağaç/evirgeç: Ekmek çevirmeye yarayan uzun yassı tandır değneği,

Eyy: Efendim

F

Felfecir okumak : gözlerin fıldır fıldır dönmesi

Ferik : Piliç

Fırıldak: Oyuncak, kendisine güvenilmeyen, sahtekar

FİRİK : Kızarıp olgunlaşmaya başlayan buğday başaklarının ateşte kavrularak yenmesi,

Fişne: Vişne

G

Gabak : Kabak, kel

Galbır: Elekten büyük olan eleme aracı.

Gamaşmak : mayhoşluk

Gamyon : Kamyon

Ganara:  Yemekten başka bir şey düşünmeyen işe yaramaz kimse, luzumsuz işlerle uğraşan

Garipsemek: Özlemek,

Gaste : Gazete

Gavillemek: Kararlaştırmak,

Gavurga: Patlamamış mısır, buğday kavurması

Gayillenmek: Kabul etmek,

Gayli : Artık

Gedik: Dişleri dökülmüş olan,

Gerneşmek: Gerinmek,

Gı : Erkeğin kadına seslenişi

Gıbraşma: Kıpırdama, hareket etme

Gıran giresice: İlenç (hastalık bulun inşallah)

Gıran: Toplu ölümlere sebep olan hastalık.

Gidişmek : kaşınmak

GOBEL : Erkek çocuğu,

Gocuk : kış giysisi

Godek / Gudük: Kısa

Göğ böğrülce : taze fasulye

Göğermek : yeşermek

Göğsemek : Hayvanların çiftleşmeye hazır olması

Gök: Yerine göre mavi-yeşil,

Göynek: Gömlek biçimli gecelik,

Göynümek : olgunlaşmayı da öte geçmek

Guguk : kuş türü

Gunnamak: Eşeğin, köpeğin doğurması,

Gurk: Yavru için yumurtaya basan ya da yeni civcivleri olan tavuk.

Guvermek: Yeşermek,

Güğüm: Bakırdan yapılan büyük su kabı, helke

H

HABE : Heybe,

Hağ: Sırtta taşınan büyük sepet,

Hamut: Çift süren öküzün boynuna takılır,

HARAL : Büyük kıl çuval,

Hayat : avlu

Heçlemek: Bozmak, atılacak hale getirmek,

Hedik : haşlanmış buğday

Hela: Tuvalet

HELKE : Su kabı,

Hergele: İşsiz sapsız, yaramaz insanlar için söylenen söz.

Heyka : hikaye

Hırka: Eskiden kadınların giydiği folklorik bir giysi.

Hızar : ağaç biçen biçki

Hinkirmek: Sümkürmek,

Holluk : fol

Horanta : çoluk-çocuk

Hörüklemek: Bir şeyi ağzına kadar doldurmak,

Huysukma:Tedirgin olma, çekinme, huylanma

Hürü: Huri

I

Irakı: Rakı

Iramazan: Ramazan

Irbık: İbrik

Irza: Rıza

Isıcak: Sıcak

Islağaç : Yufka ekmek pişirirken çevirmeye yarayan yassı tahta

Islama : ekmek ıslama

Işgın: Fidanın sürgün kısmı - filiz,

İ

İBRİK : Abdest almaya yarayan su kabı,

İdare: Gazyağı ve fitil kullanılarak kullanılan camsız aydınlatma aracı.

İkileme : tarlayı ikinci kez sürme

İleğen : Leğen

İlistir: Delikli süzme kabı

İrbam : İbrahim

İRİLİK : Samanın irisinin konulduğu yer,

İt dirseği : göz kenarında çıkan bir kabarcık

İya’ : Kaburga kemiği,

K

Kademsiz: Şansız, talihsiz, uğuru olmayan

Kaktır: İttir.

Kapçık : kabuk

KARAVUK : Baharda toplanarak yenilen ot,

Kaş : uçurum, tepe sırtı

KAŞIKLIK : Kaşık konulan askılı tahta kap,

Katık: Yoğurt, ayran,

Kaynata: Kayınpeder

Kekil: Yeni gelinlerin kulak yanlarında kesilerek şekil verilen saç

KENDİGELEN : Yere dökülen tahılın ertesi yıl kendiliğinden bitmesi,

Kes: Samanın incesi yendikten sonra, yemlikte kalan iri kısmı

Kesek: Tarlanın sürülmesinden sonra oluşan iri toprak parçaları.

Keskenmek: Atacakmış gibi, vuracakmış gibi yapmak,

Keş: Yağsız Peynir

Kımçıtmak: Keserken koparmak,

KIR : Yazı-yaban,

Kıran girmek : bitmek sona ermek, salgın hastalık

Kırık: Kadınların yabancı erkek dostu

Kırklık: Koyunların yününü, keçilerin kılını kesmede kullanılan bir tür makas

Kırkmak: Kesmek

Kırmaşmak / kıpraşmak: Kımıldamak,

Kirez: Kiraz

Kişkişlemek: Kışkırtmak,

KOSTAK : Forslu olan,

Kömbe: Alttan ve üstten odun ve tezek ateşiyle sinide pişirilen mayalı çörek

KÖMÜŞ : Manda,

Kösüre : kesiçi araçları iyeleyen bir alet

KÖYNEK : Atlet yerine kullanılan iç çamaşırı,

Kumpir: Patates

Kuruluk: yüksekçe yer

Kuytuk : çukurca yer

Külek: Buğday ölçü birimi, kavanoz şeklinde kap, küçük yağ fıçısı,

KÜLÜK : Balyoz,

Küpür: Süpürünce çıkan toz toprak,

Küskü : sopa

Kütük : ağaç gövdesi, kısa, bodur

L

LEĞEN : Abdest alırken suyun döküldüğü kap,

Lök: Gaz lambasının cam takılan kısmı

Löküs: Lüks( Gaz yakıtlı aydınlatma aracı)

M

Ma'da : başka

Madeniz: Maydanoz

Mağza : bodrum kat odası

Mahana : Bahane

MALAMA : Savrulmaya hazır samanla tane karışımı yığın,

MALAMAT : Rezil,

MAŞALAMA : Bahçede sebze ekmek için ayrılan küçük bölümler,

Meccanen: Bedava, beleş

Me'esimek: Mühimsemek, önemsemek,

Merdiman: Merdiven

Misir: Mısır

Mostra: Gerçek, gerçek yüzünün ortaya çıkması.

Motur: Traktör

Mugallit: Komik hareketleri olan, güldüren kişi.

Musmul: Mundar olmayan - temiz,

Muzur: Yaramaz, yaramaz işler yapan

Münkürcü: İyilik bilmez , nankör.

N

N’oldum delisi: Konumu, durumu değişince havalara giren insan.

Nahal : Nasıl

Narasın: Ne arar (Narasın gız anam yok)

Niyittin : Ne yaptın

NODUL : Ucunda çivi olan sopa,

O

Ocaklık : eski evlerde ateş yanan yer

Okka: Bir kiloramdan biraz fazla ağırlık ölçüsü

Oklaa: Oklava

Okuma: Davet, davetiye

Omar: Ömer

Ö

Ödüm goptu: Çok korktum

Öğnük: Önlük

Öğörsemek : ineklerde çiftleşme arzusu

Öndere : uzun sırık

ÖNLÜK : Kadınların ev işi yaparken önlerine taktıkları bez,

Örklemek : bağlamak

ÖVENDERE : Nodul,

P

Palaspandıras: Hazırlıksız alelacele ile hareket etmek.

Pantul: Pantolon

Paya: Havalı

Pece: Baca,

Peşkir : el havlusu

Pırtmak: Hızlıca kopmak, ayrılmak, kaçmak,

Pinnik: Kümes,

Poğsumak : buharlanıp ıslanmak

Pörtleme : dışına taşma

Pu'ar : pınar su yalağı

Pürtük: Küçük parça

R

Türkçede R ile başlayan kelime pek yoktur.

S

SABAN : Çift sürmeye yarayan tarım aleti,

Sac ayağı :

Sacayağı: Üzerinde yemek pişirlen üç ayaklı demir

Saçkı: Tandırda yakılan ot,

Saçma : serpme

SAHAN : Tabak,

SAHANLIK : Tabak konulan yer,

Sallı : ağır

Sap yiyip, saman sıçmak: Ne dediğini bilmeden saçma sapan konuşmak.

Sap: Ekin sapı/iri saman,

Seğirt: Koş

Seki: Oturak,

Seklem (kıl çuval), silgi (banyo havlusu),

Sekmen: Zeminden 30-40 cm yükseklikteki yer

Sene: Yıl

SENEK : Çam ağacının kütüğünden oyulan, tarlalara su içmek için götürülen, yaklaşık 20 litrelik su kabı,

Senit: Üzerinde hamur açılan, meyve, sebze doğranan tahta tabla.

Sergen: Raf

Siğme: Akıtma, işeme

Sinsin: Ateş çevresinde oynanan oyun

Sohum: Yufka ekmekten yapılan, sulu yemek almaya yarayan kaşık gibi parça

Sokranmak: Homurdanmak,

Soku: Bulgur, keşkek dövülen dibek

Sokum-sohum: Yufka ekmeğin kaşık gibi kullanılması,

Söbe: Tam yuvarlak olmayan

Sündürme: Uzatma

Sütlük: Eskiden yemek, yoğurt ve yağ gibi yiyeceklerin koyulduğu yer.

Süzme : bez ile süzülmüş yoğurt

Ş

Şaplak : şamar

Şepit: Bazlama ekmeği

Şıvgın : sürgün, ince dal

Şindi / Şindik: Şimdi,

Şipit: Terlik,

Şippedenek: Hemencecik

ŞİREVİT : Üzümlerin pekmez yapmak için doldurulduğu, çıkan şıraların alt yanındaki bir delikten boşaltıldığı ağaçtan yapılma V harfi şeklinde olan 2,5 metre uzunluğunda, 1 metre genişliğine ve 80 cm yüksekliğinde at arabası veya kağnı ile taşımaya uygun, üstü açık olan depo,

ŞİŞEK : Kısır koyun,

T

Talla : Tarla

Tas: Bardak anlamındada kullanılır,çukur tabak anlamındada

TEKECEN : Baharda toplanarak yenilen ot,

Temek : Ahırdan hayvan dışkılarının atıldığı delik, küçük pencere,

Tepik: Tekme

TINAZ : Saman yığını,

Tınaz: Harman düvenler tarafından dövüldükten sonra yığılan saman ve danelerin karışımı olan yığın.

Tıngır: Kova,

Tokaç: Çamaşır yıkarken ,çamaşırları dövmeye yarar ağaçtan gereç

TOKLU : 1 yaşındaki koyun yavrusu,

Tomruk : kalın ağaç

Topalak: Domates

Tuğmen: Kuşlarda ibik,

Tummak: Suya dalmak,

Tumman: Eskiden bezden yapılmış genelde kadınların giydiği pantolon biçimli giyecek,

Tülemek: Kuşların tüy çıkarması, mecazi: maddi bakımdan iyi duruma gelmek, 

TÜNEK : Tavukların tünediği yer,

U

Uçuklama: Dudakta kabarcık oluşması

Uğra: un

Uğrün uğrün: Gizli, gizli

Urba: Giysi

Ü

Üç etek: Folklorik giysi ,setilyon

ÜLEŞ : Pay,

Ünnemek: Çağırmak

Üreluğün: İleri gün, geçen gün,

Ürümek: Havlamak(köpek ürüyor derler)

Ürüya: Rüya

Ütelemek: Tavuk, hayvan tüylerini ateşte yakmak, ot/ekin dallarını ateşte yakmak,

V

Verep: Yamaç,

Y

YABA : Harman savurmaya yarayan tarım aleti,

Yad: Yabancı ,el

Yal: Kedi ve köpeklere verilen un ve su karışımı yiyecek.

Yalak : hayvanların su içtikleri kap

Yalık: Mendil ya da iş yaparken boyuna bağlanan bez

Yapak: Bayanlarda saçların taranmamış hali, yapaklı

Yavsu: İnek at gibi hayvanlar üzerinde yaşayan bir asalak canlı.

Yaykamak: Çanak , tabak gibi kaplara su tutmak, durulamak.

Yazı: Tarla - yeryüzü,

Yellenmek: Yokuş aşağı iniş esnasında hızlanmak, ayrıca gaz çıkarmak

Yel-yepelek: Hazırlıksız alalacele hareket etmek

YEMLİK : 1- Baharda toplanarak yenilen ot,

YEMLİK : 2- Hayvanların yem yediği oluk,

Yırak: Uzak,

Yiğnik : hafif

Yirik: Yırtık

Yoha / yuha: sığ

Yoz: Yabani

Yumak: Yıkamak,

Yunacak: Pis, dinsiz,

Yunmak: Yıkanmak-çimmek,

Yüklük: Evde yatak yorgan konulan yer,

Yülümek: Kazımak, tıraş etmek,

Yüssük : Yüzük

Z

Zağar : köpek

Zevzek: Geveze

Zı’armak: Oyunbozanlık,

Zıbın: Kadınların giydiği basma entari

Zıkkım : zakkum

Zırzop: Elde avuçta durmayan insan.

Zikke: Hayvan ipi balamaya yarayan demir kazık.

Zilli: Biraz hareketli ve oynak kız çocuklarına söylenir.

Zoba : Soba

Zopa : Sopa

Zükkem: Nezle

     Y E M E K L E R   

Tüm Anadoluda olduğu gibi başta tarhana çorbası olmak üzere pek çok çorba çeşidi ile genellikle sulu yemekleri saymak mümkündür. Sulu yemek kültürünün gelişmesi köyde yufka ekmek kullanılmasına bağlanabilir.

BAZI YEMEK ÇEŞİTLERİ:

TARHANA ÇORBASI

TOYGA AŞI: Bir çorba çeşidi. İçine kuru fasulye, nohut, yarma katılarak yapılır. Biraz ekşimsi bir tad verilir. Görünüş olarak aşureye benzerliği vardır.

YARMA AŞI: Bir çorba çeşidi. Yoğurtlu veya yoğurtsuz olabilir. Yoğurtlusuna başka yerde yayla çorbası da denir (Bizden çalmışlar :)).

PİRİNÇ ÇORBASI: Pirinçle yapılır. Sütlü veya sütsüz olabilir.

ÇATAL AŞI: Bir çorba çeşidi. Erişte ve yeşil mercimekle yapılır. Yoğurtlu veya yoğurtsuz olabilir.

BULGUR ÇORBASI: Bulgurla yapılır. İçine domates biber vb sebzeler de katılabilir.

YIRTMA AŞI: Taze asma yaprağıyla yapılır. Yapraklar elle yırtılarak parçalanır. İçine yarma konularak yapılır. Üzerine yoğurt dökülerek yenir. Taze soğanla, yufka ekmekle çok lezzetli olur.

BULGUR PİLAVI

PİRİNÇ PİLAVI

KEŞKEK

MADIMAK

HAVLA (UN HELVASI): Çorum unu iyice pembeleşinceye kadar tereyağıyla kavrulur. Önceden hazırlanan sıcak şerbet yavaşça bu una karıştırılarak helva hazırlanır. Ilıkla sıcak arası servis yapılır.

TURŞU: Turşu İskilip Turşusuyla aynıdır. Salatalık, göğ domates (Yeşil), acur, kelek, biber salamuraya yatırılır. Yeteri kadar bekletildikten sonra salamura suyu süzülür. Üzüm sirkesi ile turşu kurulur. Afiyetle yenir.

HAZIRLAYAN: Suat Zobu

.