iskiliprehberi Temmuz 12, 2014 Haberler
İskilip tuzla
Amasyalı Coğrafyacı STRABON
Antik dönemdeki ‘XİMENE’ (Çankırı-Bayat-İskilip) ve PİMOLİSENE (Sungurlu civarı)
eyaletindeki tuzlardan söz eder. Tuz
her çağda önemli bir
maddedir. Hatta Romalıların askerlerine maaş yerine tuz
verildiği bilinir.
İskilip’te Roma döneminden beri işletilen
Memluha (Kaya Tuzu) ve Memlahalar şehrin
ekonomisinde önemli bir
yere sahipti. Anadolu Selçukluları zamanında
buralardan elde edilen tuzlar deve kervanları ile bilhassa Karadeniz kıyılarına
taşınıyordu. Bu yola ‘TUZ YOLU’ denilir. Osmanlı zamanında tuza ihtiyaç daha da artar
ülke büyür, nüfus artar. Bunun yanında debbağlık içinde tuz önemli bir hammaddedir. Zaman zaman Mısır’dan
gemilerle İstanbul’a tuz taşınıştır.
Çorum
Livasının 1530 tarihli haritasına baktığımızda Kayaağzı, Yerliköy ve Çukurköy üçgenine ‘TUZCUYAN DİVANI’ denilmektedir.
İskilip’teki 5
tuzladan ve 500 yakın tuzlu su
kaynağından elde
edilen tuz 3.000.000 ‘KIYYE’ (1 kıyye 1287) civarında idi. Ayrıca ‘KAYAAĞZI’ köyündeki ‘kayatuzu’ ocağı da işletiliyordu. İskilip’te tuz ocağı işleten yada
bunun ticaretini yapanlara 17.18. yüzyıllarda ‘ABAZ’lı yada ABAZ-İ’ ismi
verildi. (Çanakkale de
şehit olan İskilip/Gölköy’den
ABAZAOĞULLARINDAN; İsmail, İbrahim ve İnce Mehmed
vardır.) Abaz soyadı İBİK köyünde de var. İskilip’teki Kocaç, Kekeç, Taytak
gibi tuzlalardan eskiden beri bilinen belgelerde isimleri geçen yerlerdir. Bir
Osmanlı emirnamesi: 1655 tarihli şer’iye defterinde Girit savaşı nedeniyle Çankırı ve İSKİLİP, Tosya, Çerkeş ve Kalecik
ilçelerinden 5000 lağımcı (İstihkâm) isteniyor.
Çünkü
buralarda lağım
marifetiyle kayatuzu çıkarılmaktadır. Girit’teki sağlam kale
duvarları ancak lağım atılarak (patlayıcı maddeler, tünel kazılarak sur altlarına yerleştirilecektir) yıkılacaktır. Çünkü bu iş uzmanlarla yapılır. Bu konu ‘Silahtar Ağa’ tarihinde
vardır. Çankırı kadısı ‘Kazanızda lağımcılık fennine aşina iş erleri
toplayıp tez gönderiniz. Paşa
hazretlerinin gelmesinden evvel bu iş yapılsın’ diye buyrultu gönderir.
Hayrettin Ziya
Bey tarafından 1934’te bir kitap yazılmıştır. Tuzun tarihi, nerelerden çıkarıldığı, imalatı, satışı, mamur
kursları yıllık istatistikler ve üretim
miktarları yazılmıştır. Çamaltı 118.000 ton,
Koçhisar 115.000, Kekeç 3.700 ton gibi. Son tuzla İskilip’tedir. Cumhuriyet ilan edildikten sonra tuz işine önem verilmiş üretimin
arttırılmasına çalışılmış Çukurköy ve Yerliköydeki tuzlarla idare binası (konak) memur ve
işçiler için lojman ve depo binaları yapılmıştır. Ayrıca ‘kekeç’ tuzlasından memurların gidip
gelmesi ve tuz nakli için tek atlı araba alınmıştır. Fakat günümüzde devlet
tuz üretim işinden (İnhisar-Tekel)
çekilmiş özel sektöre bırakmıştır. Şu anda Çukurköy (Kekeç) tuzlası özel sektörce işletiliyor, Yerliköy tuzlası ise atıl haldedir. Yine özel sektör
tarafından 2011’den bu yana Eskiköy ile Yerliköy arasındaki araziden özel
sektör ‘Kaya tuzu’ üretimi yapmaktadır.
Kaynak:
Nurettin Tanay
Ziyaretiniz için teşekkürler..